Hayata Dar Alanlardan Bakmak: Kadıköy Solcusu Kavramı Nedir?

Uzun zamandır bu sayfaya yazmıyordum. Klavyeye her dokunduğumda bir tembellik çöküyor, gözlerimdeki rahatsızlık yazma hevesimi yarıda bırakıyordu. Şu an başka bir platformda yazılarımı paylaşıyorum; dersler de bir o kadar yoğun, anlayacağınız buraya pek vakit ayıramıyorum. Genellikle siyasi ve tarihi düşüncelerimi sosyal medyada dile getiriyorum artık. Ancak bu kez, alışılmışın aksine bir şey yapıyorum. Akademik bir uğraş ya da kaynaklara dayanmadan yazıyorum. Yalnızca kendi düşüncelerimle, saf ve arı bir şekilde…

Gelelim asıl meseleye, bu yazının kalbinde atan konuya. Sürekli içimi kemiren, tüm bahaneleri bir kenara atıp beni yazmaya zorlayan bir şey var. Sizi de rahatsız ettiğini düşündüğüm bir grup var ortada; sürekli bir şekilde gündemde olan ve ne zaman görsem içimde bir antipatinin büyümesine neden olan bir grup.

“Kim bunlar?” dediğinizi duyar gibiyim. İsimleri başlıkta saklı aslında: sol liberaller, ya da sosyal medyada daha bilinen adlarıyla Kadıköy/Cihangir solcuları.

Gelin benim bu topluluğa olan antipatimin nedenlerini birlikte inceleyelim. 

Anadolu’da dünyaya gelen ve belki de şans eseri hayata soldan bakmaya başlayan biriyim. Eğitim ve iş hayatım, Türkiye’nin pek çok şehrini tanımama vesile oldu. İnsanları dinlemeyi, izlemeyi ve onların yaşam standartlarını deneyimlemeyi, sosyolojinin kalıplaşmış kavramlarından daha faydalı bulurum. Akademik teorilerle toplumu çözümlemeyi sevmem. Ben, hayatın içinde bir sosyolojiyi tercih ederim.

Bu bağlamdan yola çıkarak okursanız daha yararlı bir yazı olacağına eminim.

Hazırsanız, hayata geniş pencerelerden baktığını sanan ancak kendi yankı odalarına hapsolmuş, yaşadığı toplumsal gerçekliklerden uzak insanların mutlu ütopyalarına, Cihangir ve Kadıköy sokaklarına gidelim.

Türkiye’de kendini solcu olarak tanımlayan bir kişinin, iktisadi bir temele sahip olmadığını düşündüğümde genellikle yanılmam. Türkiye’de solcu olarak tanımlanan gruplar, solun asıl odağı olan ekonomik temelden uzak, sadece kültürel ve hümanistik duygularla halk gerçekliğinden kopuk bir kavramı savunuyorlar. Bu durumu olumsuz bir anlamda söylemiyorum, sadece bir durum tespiti yapıyorum. 

Mutlaka karşılaşmışsınızdır: Sol görüşlü biriyle sağ muhafazakar birinin tartışmasında, ağızlarından ezbere bildikleri bazı kavramlar çıkar. Sosyalizm, komünizm, mülkiyet hakkı, liberalizm, Che Guevara, Adam Smith, John Locke, vatan, millet, Sakarya, Osmanlı gibi kelimeler havada uçuşur. Hayatında iki satır tarih okumamış insanlar, birden Halil İnalcık kesilir. Siyasal bilgisi yandaş tartışma programlarındaki boş argümanlardan ibaret olan insanlar, birden Howard Zinn olup ABD tarihini anlatır. Bu tipik bir taşralı tartışmasıdır. Bildiğini sandığı kavramları bilmediğinden habersiz olduğu için cehaleti onu aydın kılar. 

Ancak bu grubun bir başka versiyonu daha var: Üniversite mezunu, seküler ve biraz daha bilgili olanlar. Sanat ve edebiyatın derinliklerinden beslenen bu insanlar, Türkiye’ye dair siyasi argümanlar geliştirirler. Teoride bu hiç de fena görünmüyor, değil mi? Fakat iş pratiğe gelince… Hayatın gerçekleri, teoriden çok daha farklıdır.

Bu insanlar, genellikle maddi zorluk yaşamamış, şehirlerin en nezih semtlerinde büyümüş, halkın taleplerinden uzak kalmış elitlerdir. Kendi rahat dünyalarından çıkıp, Anadolu’nun bir köyündeki yaşamı anlamaya çalışırlar. Ama aslında ne halkın ne de işçi sınıfının gerçekleriyle tanışmamışlardır. Bu semtlerde otururken, Sivas’ın bir köyü hakkında çözüm üretebileceğini düşünen, oradaki insanların siyasal anlamda nasıl kazanılacağını söyleyen temiz kalpli çocuklardır 🙂

Sol düşüncenin bu kadar uzun yıllar boyunca Türkiye’de büyük bir seçim başarısı elde edememesi de bu kopukluktan kaynaklanıyor bence. Çünkü hayat sadece kitaplarda öğrenilen bir teori değil; zorlukların, mücadelelerin içinde yoğrulmuş bir pratiğe dayanır.

Kitaplar ve sanatla beslenen bu yaklaşım, Türkiye’nin sosyoekonomik gerçekliklerine zaman zaman uygun olabilir; ancak, sosyokültürel yapısına pek uymamaktadır. İnsanları kazanmak için onları gerçekten tanımak ve istekleri ile ihtiyaçlarına odaklanmak gerekir. Bu da ancak sosyokültürel yapılarını anlamakla mümkündür. Türk siyasi tarihine baktığımızda, Ecevit dışında bir istisna hariç, tütün işçisinden en ücra köşedeki taşra kasabasındaki seçmenlere kadar herkesin sağ muhafazakar partilere oy verdiğini görürüz. Sendikalaşma için mücadele eden, üretim araçlarının köy ağalarının elinde değil, asıl üretimi gerçekleştiren insanların elinde olması gerektiğini savunan, eşit gelir dağılımını destekleyen kişilere karşı nefret beslemiş ve şiddet uygulamışlardır. Hangi halka hangi devrimi yapıyorsunuz arkadaşlar?

Yıllarca yobazlık seviyesini daha da arttıran, kadına şiddetten çocuğa şiddete kadar her türlü zorbalıkta en başta olan, saçma sapan gelenekleri ile kadına bir inek kadar değer bile vermeyen insanlara gerçekten Kadıköy sahilden seslenebilir misiniz?

Beraber düşünelim arkadaşlar… Yaşar Kemal’i hepimiz okuduk değil mi? Eğer Yaşar Kemal bu kadar zorluğu daha küçük yaştan itibaren yaşamamış olsaydı, yaşam mücadelesi verdiği o taşradaki toprakların tozu terine karışmasaydı, İnce Mehmed’i yazabilir miydi? Yazsa bile İnce Mehmed bu kadar etkili bir roman olabilir miydi?

Ya da Zeki Demirkubuz’un sineması. Bireysel hikayeler üzerinden toplumsal gerçekliği derinlemesine işler. Yaşadığı zorluklar, politikleşme süreci ve hapishane yıllarında okuduğu edebi eserler, filmlerinde yalnızlık, suçluluk ve kıskançlık gibi temaları toplumsal sorunlarla harmanlamasına olanak sağlar. Demirkubuz, kadın-erkek ilişkilerini ve bireylerin toplumsal meselelerle olan çatışmalarını özgün bir anlatımla sunarak izleyiciyi düşünmeye teşvik eder. Her filmini hayranlıkla izleyen biri olarak şunu söyleyebilirim ki, sinemada bize bir hikaye olarak yansıtılan bu duygular, gerçek bir yaşanmışlıktan geçmeden insana bu kadar etkileyici aktarılamaz.

Ya da Nuri Bilge Ceylan’ın “Bir Zamanlar Anadolu’da” filmi. Bana göre Türkiye tarihinin gelmiş geçmiş en iyi filmidir. Özellikle izleyenler iyi bilir ki, o muhtar-savcı yemek sahnesi neydi be kardeşim?

Bu sahne, bir Türkiye gerçeğidir. Küçük bir ilçede yolsuzluk yapan muhtar, mezarlıkla ilgili planını savcıya anlatmak ister. Savcı, işi gereği bu insanlarla muhatap olmak zorundadır. Muhtar, statüye göre konuşma şeklini değiştirir; savcıyla başka, komiserle başka, doktorla başka tonda konuşur. Komiser, fırsat buldukça astı olan polisi ezerken, doktor sessizce dinler. İki ayrı sofra vardır: Makam sahipleri bir sofrada, işçi sınıfı diğerinde. Muhtar, doktora balın organik olduğunu söyler, savcı hemen bal ister. Muhtar, işini görmek için her şeye hazırdır. Muhtarın seçtiği kelimeler, vücut dili, mağrur duruşu; komiserin rahat tavrı; polisin sadece yemekle ilgilenmesi ve diğer sofradakilerin kayıtsız alaycılığı bu sahnenin detaylarıdır.

Anadolu insanını bu kadar iyi tanımlayan başka bir film var mıdır? İşte tüm bunlar tanık olma, gerçekliği yaşamakla ilgilidir. Kendi gerçeğimizi bir sinema filminde gördüğümüzde yaşadığımız duygu nirvanasının seviyesini hepimiz biliyoruz.

Tüm bu örneklemelerden anlatmaya çalıştığım, entel barlarda Old Holborn tütünü sararak, hayatı boyunca taşrada yaşamamış, kendi işçisinin ürettiği yerli tütünü bile içemeyen; köylü diyerek savunduğunu düşündüğü insanların sosyal dinamiklerini anlamayan, Türk insanını Cihangir’den ibaret sanan bu insanların, bize ne işçi ne de köylü dersi verebilecek durumda olmadıklarıdır.

Biz ne yaşadığımızı, hangi zorluklardan geçtiğimizi ve kendimizi ne şartlar altında geliştirdiğimizi çok daha iyi biliyoruz. Kimimiz okuyarak, kimimiz çalışarak o taşradan kurtulduk. Bizim kimseden, özellikle de İstanbul elitlerinden alacağımız bir sosyalizm dersi yoktur.

Bu yazıyı devam ettirmeyi düşünüyorum. Bir sonraki yazımda Anadolu’da yaşayan çocukların çektiği zorlukları yazabilirim. Belki de Güneydoğu’da yaşayan ve ırkçılığa maruz kalan küçük çocukların hikayelerini anlatırım. Belki de yazmam, bilmiyorum.